Paper title:
 Institutional Censorship of Documentary Films During Martial Law in the People’s Republic of Poland (1981-1983) – a Legal and Historical Approach
DOI:
https://doi.org/10.4316/CC.2025.01.03
Published in:
Issue 1 (Vol. 31) / 2025
Publishing date:
2025-07-31
Pages:
57 - 86
Author(s):
Wojciech Adam ŚWIĘCH
Abstract:
 This article analyses source documents in the Archives of New Records in Warsaw regarding the creative freedom of documentary film directors. The author of the text reviewed the documents prepared by the Main Office of Control of Publications and Performances during the martial law in Poland in the years 1981-1983, taking into account the historical context (breakthrough events in Poland related primarily to the birth of Independent Self-Governing Trade Union “Solidarity”, with Lech Wałęsa as its leader) and the legal context (the issue of fundamental rights declared in the Constitution of the Polish People's Republic adopted by the Legislative Sejm on 22 July 1952). The text also considers the ideological framework and the conditions of the Polish political system during the period under review. The article fills a gap in the scholarly literature on the history of Polish cinema in the early 1980s, with particular emphasis on the period of martial law.
Keywords:
 censorship, Polish People's Republic, the July Constitution of 1952, martial law in Poland (1981-1983), Independent Self-Governing Trade Union “Solidarity”




References:
1. Bafia Jerzy, Prawo o cenzurze [Censorship Law], Warszawa, Książka i Wiedza, 1983.
2. Bafia Jerzy, Praworządność [Rule of law], Warszawa, Książka i Wiedza, 1985.
3. Bafia Jerzy, Prawo o wolności słowa [Law on freedom of speech], Warszawa, Książka i Wiedza, 1988.
4. Bagieńska-Masiota Aleksandra, Prawne podstawy cenzury prasy w okresie stanu wojennego w Polsce (1981-1983) [Legal grounds of press censorship during martial law in Poland (1981-1983], in “Czasopismo Prawno-Historyczne”, 2014, Vol. LXVI, no. 2, p. 185-203.
5. Bisztyga Andrzej, Wolności i prawa jednostki w stuletniej perspektywie polskiego konstytucjonalizmu [Freedoms and rights of the individual in the hundredyear perspective of Polish constitutionalism], in “Przegląd Prawa Konstytucyjnego”, 2021, No. 4 (62), p. 153-169.
6. Borecki Paweł, Tworzenie Konstytucji PRL [Drafting of the Constitution of the Polish People's Republic of 22. July 1952], in “Czasopismo Prawno-Historyczne”, 2008, Vol. LX, no. 1, p. 163-180.
7. Constitution of the Polish People's Republic adopted by the Legislative Diet on July 22, 1952, transl. by Barbara Kielar, Warszawa, Krajowa Agencja Wydawnicza, in https://biblioteka.sejm.gov.pl/tek01/txt/kpol/e1976.html (Accessed on 10.11.2024).
8. Dabert Dobrochna, Kino polskie z cenzurą w tle [Polish cinema with censorship in the background], in “Polonistyka”, 2006, No. 5, p. 6-12.
9. Dekret z dnia 5 lipca 1946 r. o utworzeniu Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji I Widowisk (Dz.U. 1946 nr 34 poz. 210) [Decree of 5 July 1946 establishing the Main Office of Control of Press, Publications and Performances (Journal of Laws of the Republic of Poland 1946 no. 34 item 210)].
10. Dekret z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym (Dz.U. 1981 nr 29 poz. 154) [Decree of 12 December 1981 on the introduction of martial law (Journal of Laws of the Republic of Poland 1981 no. 29 item 154)].
11. Durys Elżbieta, Film jako źródło wiedzy historycznej [Film as a source of historical knowledge], Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Nauki o Polityce, 2019.
12. Frankiewicz Anna, Wolność w sferze sztuki i nauki według Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 1952 r. oraz Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. [Freedom of expression in the realms of art and science according to the Constitution of the People’s Republic of Poland of 1952 and the Constitution of the Republic of Poland of 1997], in “Studia Erasmiana Wratislaviensia”, 2010, No. 4, p. 231-248.
13. Hendrykowska Małgorzata, Meandry i paradoksy międzywojennej cenzury filmowej w Polsce [Meanders and paradoxes of interwar fi lm censorship in Poland], in “Images. The International Journal of European Film, Performing Arts and Audiovisual Communication”, 2016, Vol. XVIII, no. 27, p. 63-86.
14. Hendrykowski Marek, Jak likwidowano polską szkołę filmową [How the Polish Film School was liquidated], in “Kwartalnik Filmowy”, 2018, No. 103. p. 126-137.
15.Hučková Jadwiga, Dokąd ucieka polski dokument? Refleksje na początku drugiego stulecia jego historii [Where is the Polish Documentary Film Escaping to? Reflections at the Beginning of the Second Century of Its History], in “Media, kultura, komunikacja społeczna”, 2019, No. 3 (13), p. 11-29.
16. Informacje miesięczne o ingerencjach dokonywanych w okresie I-XII 1982 w czasopismach, publikacjach nieperiodycznych, utworach literackich, programach estradowych i rozrywkowych, filmach, serialach, wystawach. Opracowania, rozdzielniki. Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, Archiwum Akt Nowych w Warszawie, sygn. 2/1102/0/7.4.5/3914 [Monthly information on interferences made in the period of January-December 1982 in magazines, non-periodic publications, literary works, stage and entertainment programmes, films, series, exhibitions. Studies, distributions. The Main Office of Control of Press, Publications and Performances, the Archives of New Records in Warsaw, ref. no.2/1102/0/7.4.5/3914].
17. Informacje miesięczne o ingerencjach dokonywanych w okresie I-VI 1983 w czasopismach, publikacjach nieperiodycznych, utworach literackich, programach estradowych i rozrywkowych, filmach, serialach, wystawach. Opracowania. Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, Archiwum Akt Nowych w Warszawie, sygn. 2/1102/0/7.4.5/3916 [Monthly information on interferences made in the period of January-June 1983 in magazines, non-periodic publications, literary works, stage and entertainment programmes, films, series, exhibitions. Studies. The Main Office of Control of Press, Publications and Performances, the Archives of New Records in Warsaw, ref. no. 2/1102/0/7.4.5/3916].
18. Informacje miesięczne o ingerencjach dokonywanych w okresie VII-XII 1983 w czasopismach, publikacjach nieperiodycznych, utworach literackich, programach estradowych i rozrywkowych, filmach, serialach, wystawach. Opracowania. Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, Archiwum Akt Nowych w Warszawie, sygn. 2/1102/0/7.4.5/3917 [Monthly information on interferences made in the period of July-December 1983 in magazines, non-periodic publications, literary works, stage and entertainment programmes, films, series, exhibitions. Studies. The Main Office of Control of Press, Publications and Performances, the Archives of New Records in Warsaw, ref. no. 2/1102/0/7.4.5/3917].
19. Jakimczyk Jarosław, Najweselszy barak w obozie: tajna policja komunistyczna jako krytyk artystyczny i kurator sztuki w PRL [The happiest barrack in the camp: the communist secret police as art critic and curator in the Polish People's Republic], Warszawa, Agencja Wydawnicza i Reklamowa “Akces” Robert Nowicki, 2015.
20. Kamińska-Chełminiak Kamila, Institutional Censorship in Relation to Catholic Press during the Decline of People’s Republic of Poland (1989–1990), in “Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, 2016, Vol. 37, no. 7, p. 221-235.
21. Kelly Catriona, Beyond Censorship: Goskino USSR and the Management of Soviet Film, 1963–1985, in “Slavonic and East European Review”, 2021, Vol. 99, no. 3, p. 432-463.
22. Kiss Ágnes, Censorship Revisited, in Florian Kührer-Wielach, Michaela Nowotnick (Eds.), Aus den Giftschränken‎ des‎ Kommunismus.‎ Methodische‎ Fragen‎ zum‎ Umgang‎ mit‎ Überwachungsakten‎ in‎ Zentral-und‎ Südosteuropa [From the Poison Cabinets of Communism. Methodological Questions on Dealing with Surveillance Records in Central and Southeastern Europe], Regensburg, Friedrich Pustet Verlag, 2018.
23. Kowalska Justyna, Propaganda w Polskiej kronice Filmowej [Propaganda in the Polish Film Chronicle], in “Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych”, 2022, No. 2 (13), p. 207-228.
24. Ligarski Sebastian, Twórcy, władze PRL, bezpieka. Raport o stanie badań 2014–2022 [The Creators, the PRL Authorities, the Security Service. Report on the State of Research, 2014–2022], in “Pamięć i Sprawiedliwość”, 2022, Vol. 40, no. 2, p. 31-42.
25. Lubera Bogumiła, Sikorska Agnieszka, Retroaktywność dekretu o stanie wojennym w świetle Konstytucji z 1952 i 1997 r. [Retroactivity of martial law decree in light of the Constitution of 1952 and 1997], in “Przegląd Prawa Konstytucyjnego”, 2010, No. 4 (4), p. 125-142.
26. Majewska Barbara, Analiza interesariuszy polskiego rynku filmowego [Analysis of stakeholders Polish film industry], in “Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej. Zarządzanie”, 2017, Vol. 25, no. 1, p. 140-155.
27. Mazur Mariusz, Cenzor jako współautor [Censor as a Co-author], in “Kwartalnik Filmowy”, 2008, No. 62-63, p. 334-337.
28. Michałek Bolesław, Notes filmowy [Film notes], Warszawa, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1981.
29. Misiak Anna, Kinematograf kontrolowany: cenzura filmowa w kraju socjalistycznym i demokratycznym (PRL i USA) – analiza socjologiczna [Controlled Cinematograph: Film Censorship in a Socialist and Democratic Country (Polish People's Republic and USA) – Sociological Analysis], Kraków, Universitas, 2006.
30. Nowak Piotr, Wybrane strategie walki z cenzurą w Polsce Ludowej 1944-1989 [Selected strategies of combating censorship in People’s Poland (1944-1989)], in “Kultura – Media – Teologia”, 2022, No. 52, p. 146-163.
31. Paczkowski Andrzej, Byrne Malcolm (Eds.), From Solidarity to Martial Law: The Polish Crisis of 1980–1981, Budapest, New York, Central European University Press, 2007.
32. Paczkowski Andrzej, Stan wojenny i “powojenny”: od grudnia 1981 do stycznia 1989 [Martial law and “post-martial”: from December 1981 to January 1989], in Krzysztof Persak, Paweł Mackiewicz (Eds.) Polski wiek XX, Tom IV [Poland's 20th Century, Volume IV], Warszawa, Bellona i Muzeum Historii Polski, 2010.
33. Pietrzak Michał, Reglamentacja wolności prasy w Polsce: 1918-1939 [Rationing of press freedom in Poland: 1918-1939], Warszawa, Książka i Wiedza, 1963.
34. Przylipiak Mirosław, Poetyka kina dokumentalnego [The Poetics of Documentary Cinema], Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Wydawnictwo Pomorskiej Akademii Pedagogicznej, 2004.
35. Romek Zbigniew, Kilka uwag o aktach cenzury jako źródle historycznym [Some remarks on censorship acts as a historical source], in “Polska 1944/45–1989. Studia i materiały”, 2004, Vol. VI, p. 193-201.
36. Roszkowski Wojciech, Historia Polski 1914-1990 [History of Poland 1914–1990], Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992.
37. Sapiets Janis, Extolling the Party: Soviet broadcasting – censorship or responsibility?, in “Index on Censorship”, 1982, No. 11 (5), p. 14–15.
38. Sobolewska Anna, Paradoksy dokumentu kreacyjnego. Fikcja i niefikcja we współczesnym filmie dokumentalnym [The paradox of documentary filmmaking. Fiction and nonfiction in contemporary documentary], in Maryla Hopfinger, Zygmunt Ziątek, Tomasz Żukowski (Eds.), Między sztuką a codziennością w stronę nowej syntezy (1) [Between art and everyday life towards a new synthesis (1)], Warszawa, Instytut Badań Literackich PAN, 2016.
39. Sowiński Emil, Działalność producencka Studia Filmowego im. Karola Irzykowskiego w latach 1981-1989 [Film Production in the Karol Irzykowski Film Studio in 1981-1989], in “Kwartalnik Filmowy”, 2022, No. 117, p. 184-202.
40. Sowiński Emil, Pod upadającym nadzorem. Cenzura filmów polskich w latach 1986–1989 [Under Collapsing Supervision: Censorship of Polish Films 1986–1989], in “Images. The International Journal of European Film, Performing Arts and Audiovisual Communication”, 2024, Vol. XXXVII, no. 46, p. 261–279.
41. Suciu Ionuţ, Censorship And Mystification In The Romanian Documentary During The Communist Era, in “Social Sciences and Education Research Review”, 2017, No. 1 (4), p. 136-148.
42. Szelągowska Grażyna, Film w warsztacie historyka : uwagi na marginesie pracy Piotra Witka, Kultura, film, historia: metodologiczne problemy doświadczenia audiowizualnego [Film in the historian's technique: remarks on the margins of Piotr Witek's work, Culture, film, history: methodological problems of audiovisual experience], in “Kwartalnik Historyczny”, 2008, Vol. CXV, no. 1, p. 63-68.
43. Szymaniak Adam, Prawa obywatelskie w konstytucjach z 1952 r. i 1997 r. Analiza porównawcza [Comparative analysis of civic rights in the Constitutions of 1952 and 1997], in “Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, 2001, Vol. LXIII, no. 3, p. 31-48.
44. Święch Wojciech Adam, Ingerencje Głównego Urzędu Kontroli Publikacji i Widowisk w czasie stanu wojennego w piśmiennictwo dotyczące polskiego filmu – wybrane przykłady [Interferences of the Main Office of Control of Publications and Performances during martial law in the writing on Polish cinema – selected examples], in “Pleograf”, 2023, No. 3, p. 59-81.
45. Święch Wojciech Adam, The censorship interference in television serials and series during martial law in Poland (1981-1983) – historical and legal context, in “Arta”, 2023, Vol. XXXII no. 2, p. 101-107.
46. Święch Wojciech Adam, Interferences of the Main Office of Control of Publications and Performances During Martial Law in Poland (1981-1983) in the Writing on the Rule of Law – Selected Selected Examples, in “Italian Review of Legal History”, No. 10/2, p. 327-347.
47. Toniak Ewa, Przedsiębiorstwo Państwowe “Pracownie Sztuk Plastycznych” jako narracja o PRL [The ‘Fine Arts Workshops’ State Enterprise as a narrative about PRL (People’s Poland)], in “Pamiętnik Sztuk Pięknych”, 2015, No. 9, p. 107-113.
48. Uchwała Rady Państwa z dnia 19 grudnia 1982 r. w sprawie zawieszenia stanu wojennego (Dz.U. 1982 nr 42 poz. 275) [Resolution of the Council of State of 19 December 1982 on the suspension of martial law (Journal of Laws of the Republic of Poland 1982 no. 42 item 275)].
49. Uchwała Rady Państwa z dnia 20 lipca 1983 roku w sprawie zniesienia stanu wojennego (Dz.U. 1983 nr 39 poz. 178) [Resolution of the Council of State of 20 July 1983 on the abolition of martial law (Journal of Laws of the Republic of Poland 1983 no. 39 item 178)].
50. Ustawa z dnia 31 lipca 1981 r. o kontroli publikacji i widowisk (Dz.U. 1981 nr 20 poz. 99) [Act of 31 July 1981 on the control of publications and performances (Journal of Laws of the Republic of Poland 1981 no. 20 item 99)].
51. Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 2002 nr 156 poz. 1301) [in English: Act of 29 August 2002 on martial law and on the competences of the Commander-in-Chief of the Armed Forces and the principles of his subordination to the constitutional bodies of the Republic of Poland (Journal of Laws of the Republic of Poland 2002 no. 156 item 1301)]
52. Utterback Ann S., The Voices of the Documentarist, in “Journal of the University Film Association”, 1977, Vol. 29, no. 3, p. 31-35.
53. Wallach Amei, Censorship in the Soviet Bloc, in “Art Journal”, 1991, Vol. 50, no. 3, p. 75-83.
54.Witkowski Zbigniew, Konstytucja – zbiór dogmatów ideologicznych czy zarys granic sprawowania władzy w państwie: wagi w kontekście pojęć konstytucji pisanej i faktycznej [Constitution – a set of ideological dogmas or an outline of the limits of exercising power in the state: importance in the context of the concepts of a written and actual constitution], in Hanna Suchocka, Rafał Świergiel. Michał Przychodzki (Eds.), Konstytucja rzeczywista a konstytucja pisana w Polsce [The actual constitution and the written constitution in Poland], Toruń, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa – Stowarzyszenie Wyższej Użyteczności “Dom Organizatora”, 2022.
55. Zakrzewska Janina, Ocena podstaw prawnych stanu wojennego [Assessment of the legal basis of martial law], Katowice, Śląski Instytut Naukowy, 1990.
56. Zarządzenie Ministra Kultury I Sztuki z dnia 29 grudnia 1949 r. o utworzeniu przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą: “Wytwórnia Filmów Oświatowych” (M.P. 1950 nr 10 poz. 98) [The Ordinance of the Minister of Culture and Art of 29 December 1949 on the establishment of a state-owned enterprise under the name: “The Educational Film Studio” (The Polish Monitor 1950 no. 10 item 98)].
57. Zarządzenie Prezesa Głównego Urzędu Kontroli Publikacji i Widowisk z dnia 12 grudnia 1981 r. w sprawie zasad i trybu udzielania zezwoleń na rozpowszechnianie publikacji i widowisk oraz postępowania przy użytkowaniu zakładów, urządzeń i aparatów poligraficznych w czasie obowiązywania stanu wojennego (M.P. 1981 nr 30 poz. 278) [Ordinance of the President of the Main Office of Control of Publications and Performances of 12 December 1981 on the rules and procedure for granting permissions for the distribution of publications and performances and the procedure for using printing plants, devices and apparatus during martial law (The Polish Monitor 1981 no. 30 item 278)].
58. Zawiśliński Stanisław, More, diverser, wider, profounder..., in Marek Myszkowiak (Ed.). 100/100 epoka polskiego filmu dokumentalnego: 6/7 kwietnia 2016, Kino Kultura, Kino Iluzjon [100/100 era of Polish documentary film: 6/7 April 2016, Cinema “Kultura”, Cinema “Iluzjon”] (transl. from the Polish by Caryl Swift, Krzysztof Zarek), Warszawa, Stowarzyszenie Filmowców Polskich, 2016.